"အဂၤလိပ္ေခတ္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ တည္ေဆာက္ပုံသမိုင္းႏွင့္ ေရွးေဟာင္းေစတီပုထိုးမ်ား ေပ်ာက္ကြယ္သြားရျခင္း အေၾကာင္း"

ယခု လက္ရွိျမင္ရေသာပုံမွာ B.R. PEARN ေရးသားသည့္ History of Rangoon စာအုပ္တြင္ပါရွိေသာ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္တြင္ ေရးဆြဲထားခဲ့သည့္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕လယ္ေခါင္ရွိ ေရပတ္လည္ဝိုင္းေနသည့္ ဆူးေလေစတီေတာ္ႏွင့္ အနီးပတ္ဝန္းက်င္ရွိဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္းမ်ား၏ ပုံပင္ ျဖစ္ပါသည္။
ယေန႕ရန္ကုန္ဟုျဖစ္လာလတၱ့ံေသာ အရပ္ေဒသသည္
ခိုင္မာေသာသမိုင္းေၾကာင္း
မ်ားအရ ေအဒီ၆ရာစုခန္႕တြင္ မြန္လူမ်ိဳးမ်ားမွ တည္ေထာင္ခဲ့ၾကျပီး မူလ အမည္မွာ ဒဂုံ ျမိဳ႕ျဖစ္သည္။

အေလာင္းမင္းတရားၾကီး ဦးေအာင္ေဇယ် သည္ ၁၇၅၅ခုႏွစ္တြင္ မြန္လူမ်ိဳးမ်ားအား ေအာင္ျမင္ျပီးေနာက္ ရန္အေပါင္း ကုန္စင္သည့္ အဓိပၸာယ္ျဖင့္ ရန္ကုန္ဟု သမုတ္ေခၚေဝၚခဲ့ျခင္းျဖစ္ျပီး ယင္းမတိုင္မွီ အခ်ိန္က ဒဂုံအရပ္သည္ တံငါရြာသာသာ ေလာက္သာရွိကာ အေလာင္းမင္းတရားၾကီး ၏ အစီအမံျဖင့္ ပင္လယ္ကူး သေဘၤာမ်ားဆိုက္ကပ္သည့္ ဆိပ္ကမ္းကို မူလ ေနရာ ျဖစ္သည့္ သန္လ်င္ မွ ရန္ကုန္ ဘက္သို႕ ေျပာင္းေရႊ့၍ အခြန္အေကာက္မ်ား စနစ္တက် ေကာက္ခံျခင္း၊ ျမိဳ႕႐ိုး တံတိုင္းမ်ား၊ ခံတပ္မ်ား ေဆာက္လုပ္ျခင္း၊ျမိဳ႕ရြာ စည္ကားေအာင္ ျပည့္တန္ဆာမ်ား ထားရွိျခင္း စသည့္ အစီအမံမ်ားကို ဉာဏ္အေမွ်ာ္အျမင္ၾကီးစြာျဖင့္ ေဆာင္ရြက္စီမံခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။


အေလာင္းမင္းတရားၾကီးလက္ထက္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕၏ အက်ယ္အဝန္းမွာ ေျမာက္ ဘက္တြင္ ဆူးေလဘုရား ေတာင္ဘက္တြင္ ရန္ကုန္ျမစ္၊ အေရွ႕ဘက္၌ ကုန္သည္လမ္း၀န္းက်င္၊ (သိမ္ျဖဳလမ္းနား အထိ) အေနာက္ဘက္တြင္ လမ္း(၃၀)သို႔မဟုတ္ စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးလမ္း ၀န္းက်င္ စသည့္ အက်ယ္အဝန္းေလာက္သာ ရွိျပီး ႏိုင္ငံျခားသား ကုန္သည္မ်ား၊ မင္းမႉထမ္းမ်ား ျဖင့္ ဘာသာလူမ်ိဳးေပါင္းစုံ အေျခခ် ေနထိုင္ရာေဒသျဖစ္သည္။

ပိုမိုရွင္းလင္း လြယ္ကူေအာင္ ၾကည့္႐ႉလိုသူမ်ား အေနျဖင့္ ကြၽန္ေတာ္ေရးသားတင္ဆက္ျပီးျဖစ္သည့္ရန္ကုန္ျမိဳ႕ရဲ့ သမိုင္းတစြန္းတစ နဲ႕ လူမ်ိဳးမ်ား ဝင္ေရာက္ အေျခခ်ေနထိုင္ပုံ ပို႕စ္ တြင္ ထိုေခတ္ေျမပုံႏွင့္တကြသြားေရာက္ ဖတ္႐ႉႏိုင္ပါသည္။
http://www.ateewarloneshay.com/2013/02/blog-post_2858.html

ပထမ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ စစ္ပြဲ (၁၈၂၄-၂၆)ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္တို႕သည္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ႏွင့္တကြ ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံကို ေကာင္းစြာ သိမ္းပိုက္ႏိုင္ခဲ့ေသာ္လည္း စစ္ပြဲအျပီးတြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အာဏာကို ျမန္မာ မင္းမ်ားလက္သို႕ ျပန္လည္အပ္ႏွင္းခဲ့ေလသည္။

ဒုတိယ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ စစ္ပြဲ (၁၈၅၂)ခုႏွစ္ အျပီးတြင္ေတာ့ အဂၤလိပ္တို႕သည္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ တစ္လုံးအား သိမ္းယူ၍ ဆူးေလ ေစတီေတာ္အား ဗဟိုထားကာ စစ္တပ္ အင္ဂ်င္နီယာ တစ္ဦးျဖစ္သည့္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ အလက္ဇျဒၷား ဖေရဇာ၏ ဒီဇိုင္း ကို အေျခခံကာ ယေန႕ေခတ္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ဟုျဖစ္လာမည့္ ပုံစံကို တည္ေဆာက္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။

ထိုေခတ္ကာလမွရန္ကုန္ျမိဳ႕၏ ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္မွာၾကမ္းတမ္းျပီး ေတာင္ကုန္း၊ စိမ့္စမ္း ေရထြက္မ်ား ေပါမ်ား၍ အခ်ိဳ႕ေနရာမ်ားတြင္ ဒီေရ အတက္အက်ႏွင့္ ပင္လယ္ေရ ဝင္ေရာက္ပင္ ဝင္ေရာက္ႏိုင္ေလ၏။

ဆူးေလေစတီေတာ္ ၏ ပတ္ပတ္လည္သည္ အင္းၾကီး ျဖစ္ကာ ရန္ကုန္ျမစ္ႏွင့္ ဆက္စပ္လွ်က္ရွိေသာေၾကာင့္ ပင္လယ္ဝမွ ဒီေရတက္ခ်ိန္တြင္ ရန္ကုန္ျမစ္မွ တဆင့္ ေစတီေတာ္သို႕ ေလွ သေဘၤာမ်ားျဖင့္ပင္တိုက္႐ိုက္ ဖူးေမွ်ာ္ႏိုင္ေလသည္။ ဖေရဇာ Plan အရ ေတာင္ကုန္းမ်ားကိုျဖိဳ၊အင္းအိုင္မ်ားကို ေျမဖို႕ရာမွ ေပ်ာက္ကြယ္သြားခဲ့ရာယခု မဟာဗႏၶဳလ ပန္းျခံ အတြင္းရွိေရကန္ၾကီးမွာ ထို အင္းၾကီး၏ ေနာက္ဆုံး က်န္ရစ္ေသာ အစိတ္အပိုင္းျဖစ္ျပီး ယေန႕ထက္တိုင္ ျမင္ေတြ႕ႏိုင္ပါေသးသည္။

ေရႊတိဂုံ ေစတီေတာ္၏ အေနာက္ဘက္သည္ ေတာၾကီးမ်က္မည္း အတိျဖစ္ကာ သားရဲတိရိစၧာန္မ်ား ေပါမ်ားေသာေၾကာင့္ ၾကည့္ျမင္တိုင္ တစ္ဖက္ကမ္းမွ ဘုရားဖူး လာသူမ်ားသည္ လူအုပ္စု အမ်ားျဖင့္သာ လာေရာက္ေလ့ရွိၾကျပီး ယခု ဦးဝိစာရလမ္း ေနရာသည္ ဆင္မ်ား သြားလာေလ့ရွိေသာေၾကာင့္ ဆင္လမ္းဟုပင္ ေခၚေဝၚၾကသည္။

ယခု ကန္ေတာ္ကေလး ရပ္ကြက္ႏွင့္ ဖဆပလ ရပ္ကြက္ေနရြာတြင္ ေရကန္ ၾကီးမ်ား ျဖစ္ၾကျပီး ေျမာက္ဘက္က အိုင္ကို ကန္ေတာှကေလးအိုင္ (Kandawgalay Tank) လို့ ေခာှျပီး ေတာင္ဘက္အိုင္ကို ဒိုဘီလိုင္းသစ္အိုင္ (New Dobie Tank) လို့ ေခာှပါတယ္။ အရင္တုန္းက ဒိုဘီ ကုလားေတြ အဝတ္ေလ်ွာှျကလို႕ ဒိုဘီလိုင္းလို႕ အခုတိုင္ အမည္တြင္ေနပါေသးတယ္။

ထိုသို႕ မညီမညာ ေတာင္ကုန္းမ်ား၊ ေရအိုင္မ်ားႏွင့္ မညီမညာ ျဖစ္ေနေသာ ရန္ကုန္ျမိဳ႕၏ ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ ကို အဂၤလိပ္တို႕သည္ အတတ္ႏိုင္ဆုံး ညွိယူကာ ေျမလွန္ျပီး အညစ္ အေၾကးစြန့္သည့္ပိုက္မ်ား ကို ရန္ကုန္ျမစ္အတြင္းသို႕ေရာက္ေအာင္ စနစ္တက် သြယ္တန္းျခင္း၊ လမ္းမ်ားကို ေဖာက္လုပ္ျခင္း အစရွိသျဖင့္ ျမိဳ႕ေတာ္သစ္ကို တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကေလသည္။ ထိုသို႕ တည္ေဆာက္ရာတြင္ လမ္းႏွင့္ မလြတ္၍ ၊ စီမံကိန္းႏွင့္ မကိုက္ညီ၍ ဘုရားေစတီပုထိုးမ်ား၊ဗလီမ်ားကို ဖ်က္ဆီးခံခဲ့ရကာ ဘုန္းေတာ္ၾကီးေက်ာင္း အမ်ားအျပားကို ေရႊ့ေျပာင္းေစခဲ့ေလသည္။

ေမွာ္ဘီ ဆရာ သိန္းၾကီး မွ Journal of the Burma Research Society (JBRS) တြင္ ေရးသား သည္မ်ားအနက္မွ အခ်ိဳ႕ကို နားလည္လြယ္ေစရန္ ယခုေခတ္စာလုံးေပါင္းႏွင့္ ထုတ္ႏွုတ္၍ ျပန္လည္တင္ျပအပ္ပါသည္။

"ယခု က်ံုးျကီးလမ္းနွင့္ ဘုန္းျကီးလမ္းဆံု ေနရာတြင္ ေရွးက ဘုရားငုတ္တို တဆူ ရွိခဲ့ဖူးျပီး ၎ဘုရားငုတ္တိုကို ဖ်က္၍ လမ္းျပုလုပ္ေလရာ၎လမ္းကို ဘုရားငုတ္တိုတန္း(ယခု ဘုန္းၾကီးလမ္း)ဟု အေခာှမ်ားျကသည္။"

"ယခု မဟာဗႏၷဳလလမ္းမၾကီးနွင့္ လမ္းမေတာှလမ္း ဆုံရာတြင္ ေရွးက ဘုရားတိုက္ အုတ္ရိုး ရုပ္ပြားေတာှမ်ား ျခေသဿင့ရုပ္မ်ား ေရွးကရွိခဲ့ဖူးသည္။ ယခု သံေဈးေရွ့ ေနရာမ်ား ျဖစ္ႏိုင္သည္။"

"ယခု နာရီစင္ကပ္လွ်က္ သိမ္ျကီးေဈး ေနရာတြင္ ဆူးေလေစတီထက္ျကီးေသာ ဘုရားေစတီတဆူ ရွိသည္။ ေနာင္ေတာ္ၾကီး ေစတီခန္႕ ရွိျပီး ဘုရားကုန္းမွာ အုတ္သားကို ဆူးေလေစတီကုန္းကဲ့သို့ ျမွင့္ထားသည္။ မဟာရံတံတိုင္း ကို သစ္သားျဖင့္ ကာရံထားသည္။

၎ဘုရားအနီးတြင္ သခြတ္ပင္ကအေစး ေက်ာက္သီးကဲ့သို့ ထြက္ေနသည္ကို အစြဲျပု၍ တလိုင္းဘာသာ။ က်ိုက္မဲသံကေရာ(ခ) က်ိုက္ျမတ္သံခ်ိုဟု ေျပာျကသည္။ ဘုရားအေရွ့ကပ္လ်က္တြင္ ရဟနဿတာမ်ား သမုတ္ေသာ သိမ္တလံုး ယခုတိုင္ တည္ရွိသည္။ ေျမအုတ္ျကြပ္မိုးေသာ ဇရပ္မ်ားရွိသည္။

ယခု သိမ္ျကီး၏ ေျမာက္ကပ္လ်က္ ဘုရားကုန္းေတာှကို တက္ရန္။ ဘုရားအေရွ့ေစာင္းတန္းလမ္း ရွိသည္။ ၎ျပင္။ ေတာင္။ ေျမာက္။ အေနာက္ ေစာင္းတန္းလမ္းမ်ားလည္း ရွိသည္။ "

"ယခု သိမ္ျကီးေဈး အေရွ့ေတာင္ေထာင့္။ ပန္းပဲတန္း သံျဖူတန္းလမ္း ၂ ခုအျကားတြင္ ေရွးက မွန္ကင္းေက်ာင္းတိုက္ ရွိသည္ ဂိုဏ္းေထာက္ျကီးဦးရြွန္း ေနသည္။

ေက်ာင္းေတာှတိုက္ ေခာှသည္။
"၎ မွန္ကင္းေက်ာင္းတိုက္၏ ေတာင္ဘက္တြင္။ သ်ွင္ပင္ေရြွျကိုး ဘုရားေစတီတဆူ ရွိျပီး ဉာဏ္ေတာ္ အေတာင္ ၃၀ ခန့္ ရွိသည္။ မဟာရံတံတိုင္းမရွိ။ ဘုရားေစတီပတ္လည္။ တဲ။ အံု။ ရံု။ ထိုးလ်က္။ ကစားကရိယာ အမ်ိုးမ်ိုးနွင့္။ အေလာင္းအစားျပုလုပ္ ေနထိုင္ျကသူမ်ားစြာ ရွိသည္။ ဘုရားပတ္လည္ လူေနအိမ္ေျခ ရွိသည္။"

ေမွာ္ဘီ ဆရာသိန္းၾကီး ေရးသားသည့္စာမ်ားထဲမွ
ထိုေခတ္ကာလမွ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ ရွိ သာသနိက အေဆာက္ အအံုမ်ား အေၾကာင္း တစြန္းတစ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒါကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ စီမံကိန္း အရ လမ္းႏွင့္ မလြတ္၍ ဖ်က္လိုက္ရသည္တြင္ ေရွးေဟာင္း ေစတီ ပုထိုး အေတာ္မ်ားမ်ားပါသြားေၾကာင္း သိသာထင္ရွားပါေလသည္။ ဆရာ သိန္းၾကီးေျပာသြားသည့္ က်ိဳက္ျမတ္သံခ်ိဳ ေစတီႏွင့္ သ်ွင္ပင္ေရြွျကိုး ေစတီတို႕မွာ အျခားမဟုတ္၊ လက္ရွိပုံထဲတြင္ ဆူးေလ ေစတီေတာ္၏ အေနာက္နားခပ္က်က်တြင္ ဖူးေတြ႕ရေသာ ေစတီ ႏွစ္ဆူပင္ ျဖစ္ေလသည္။


ဒီေနရာ မွာ ၾကံုလို႕ သမိုင္းတြင္ အမွတ္မွားႏိုင္ေသာ အျဖစ္အပ်က္တစ္ခုကို တခါတည္း ရွင္းလင္းတင္ျပေပးပါရေစ၊ကြၽန္ေတာ္ ဟိုတေလာက ဖတ္လိုက္ရသည့္ပို႕စ္ အခ်ိဳ႕တြင္ ''သိမ္ၾကီးေဈး'' မရိွစဥ္က အဲဒီေနရာမွာ ''ကိ်ဳက္ျမတ္သံခ်ိဳ''ဆိုတဲ့ေစတီေတာ္ၾကီး ရွိျပီး မြတ္ စလင္ေတြက ေစ်းေဆာက္ဖို႕ ေတာင္းလို႕ ပဲ ျဖိဳခ်ဖ်က္ဆီးလိုက္သလိုလို၊ ဗလီ ပဲ က်န္ခဲ့သလိုလို၊ ဆူးေလ ေစတီေတာ္၏ ဝတၱက ေျမေနရာ မွာ ဗလီပဲ လာေဆာက္လိုက္ သေယာင္ေယာင္ ႏွင့္ ဟိုလိုလို ဒီလိုလို မေသခ်ာ မေရရာ ေသာအေထာက္အထားမ်ားႏွင့္ လုပ္ၾကံဖန္တီး ေရးသားထားသည္ကို ဖတ္႐ႉလိုက္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေႏွာင္းလူတို႕ အမွတ္ အမွား ႏိုင္ရန္ အတြက္ သမိုင္း အမွန္ကို ဒီေနရာမွာ တခါတည္းရွင္းလင္းတင္ျပအပ္ပါသည္။

မူလ က ျမန္မာ အေခၚ က်ိဳက္ျမတ္သံခ်ိဳ မြန္အမည္ က်ိဳက္မဲသံကေရာေစတီ ႏွင့္ သွ်င္ပင္ ေရႊၾကိဳးေစတီတို႕ျဖိဳခ်ဖ်က္စီး ခံလိုက္ရျခင္းမွာ ဒုတိယ အဂၤလိပ္ျမန္မာ စစ္ပြဲ အျပီး ၁၈၅၂ ခုႏွစ္တြင္ ျဖစ္သည္။ထို အရင္ က အနီးအနားတြင္ ဘာဗလီ မွ မရွိပါေခ်။မည္သည္႔ စူလတန္ကုမၸဏီမွလဲ အဂၤလိပ္ အစိုးရထံ ေတာင္းဆိုခဲ့ျခင္း မရွိခဲ့ပါ။

သမိုင္း အမွန္မွာထိုသို႕ ျဖိဳခ်ဖ်က္စီးခံလိုက္ရျပီး ႏွစ္ႏွစ္ ၾကာေသာ အခါတြင္မွ ၁၈၅၄ ခုႏွစ္တြင္ ယခု သိမ္ၾကီးေစ်း ဟုျဖစ္ေပၚလာမည့္ေနရာကို ေမာ္လျမိဳင္ အေျခစိုက္ "စူရတီဘရားဘဇားရ္ ကုမၸဏီ
လီမိတက္"မွ သိမ္ေတာ္ၾကီးႏွင့္ ကပ္လ်က္ေနရာရွိ အကြက္ကို အဂၤလိပ္ အစိုးရထံမွ ဝယ္ယူခဲ့ျခင္းျဖစ္ကာ စူရတီဘရားဘဇားအမည္ျဖင့္ မူလက ဝါးျဖင့္ ေဆာက္လုပ္ထားျပီး ဓနိသက္ကယ္မိုးေစ်းသာျဖစ္သည္။

၁၈၅၅ ႏွင့္ ၁၈၅၇ ခုႏွစ္တြင္ မီးသင့္၍ပ်က္စီးခဲ့ရျပီးေနာက္ ပိုင္းမွ ေအ၊ဘီ၊စီ ရုံမ်ားကို နာရီစင္ႏွင့္ တကြ ျပန္လည္တည္ ေဆာက္ခဲ့ျခင္းျဖစ္ပါသည္။ သိမ္ၾကီးေစ်းရွိ ဗလီ ဆိုသည္မွာလည္း ၂၅လမ္းထဲရွိ ဘီရုံႏွင့္ ကပ္ရပ္ရွိေနေသာ ဗလီကိုသာ မွားယြင္းဆိုလိုျခင္းျဖစ္ဟန္တူသည္။

ထို႕ေၾကာင့္ အဂၤလိပ္တို႕က ဘုရားကို ျဖိဳျပီး ဗလီကိုခ်န္ကာ ေစ်းအားေဆာက္လုပ္ျခင္း ဆိုသည့္ သမိုင္းမွာ လုံးဝ မွားယြင္းေနသည္ ျဖစ္ေၾကာင္းကို သက္ေသျပအပ္ပါသည္။

အျပည့္အစုံကို ဖတ္႐ႉလိုသူမ်ား အတြက္http://books.google.com.mm/books?id=s6QLW_HLSEsC&pg=PA175&lpg=PA175&dq=Theingyi+Market+built+in&source=bl&ots=dE4vgPhIPS&sig=nPQyKQ9KwPNLqUULc4DGSY65w3o&hl=en&sa=X&ei=IoX5UZTpLI3OkQXh24DgCA&ved=0CEkQ6AEwBg#v=onepage&q=Theingyi%20Market%20built%20in&f=false

ဤ အခ်က္ကို ပိုမိုခိုင္မာသြားေစသည့္ သမိုင္း အေထာက္ အထား ေနာက္တစ္ခုမွာ အဂၤလိပ္ အစိုးရ၏ စီမံကိန္းႏွင့္ မလြတ္သည္မ်ားကို ဖ်က္သိမ္းျပီးေနာက္သိမ္ၾကီးေစ်းႏွင့္ ကပ္လ်က္ရွိေသာ ရဟႏၲာသိမ္ေတာ္ၾကီး အား ျပန္လည္ေနရာ ခ်ထားေပးပုံကို B.R. PEARN ေရးသားသည့္ History of Rangoon စာအုပ္၏ Chapter Nine, Planning of Modern city စာမ်က္ႏွာ ၁၉၅ တြင္ ဤသို႕ ေဖာ္ျပထားျခင္းျဖစ္ေပသည္။

A number of free grant had also been made;the American Baptist Mission had been allotted a free side at the south-west corner of Marchant and Phayre street:the Armenian Church was given a site at the South -west corner of Marchant and Spark street:at the North west corner of Dalhousie and Phyare street a Hindu temple was granted a free site: a "Mogul Mosque" was given a site of the south side of Dalhousie street between 29th street and 30th streets,and site given also to the "Soortees Mosque at the south west corne of Dalhosie and Mogul street,the Synagogue on the south of Dalhosie street between 25th and 26th street ,the "Thaingee" on the north side of Dalhosie street between 26th street and Edwards street,the Chinese temple on the same side of that street between 20th and Latter street,the "Foken Chinese temple"on the Strand between 18th and Crisp streets,and the Convent on the North side of Fraser street between "Mg Taw Lay" and 31st Streets.

ဒါကို ၾကည့္ျခင္း အားျဖင့္ အဂၤလိပ္ အစိုးရဟာ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ကို ေျမလွန္ အကြက္ခ် တူးေဖာ္ကာ ျပန္လည္ ေရာင္းစားခဲ့ေသာ္လည္း၊ ရဟႏၲာ သိမ္ေတာ္ၾကီးႏွင့္ တကြ၊ခရစ္ယာန္ ခ်ာခ်္မ်ား၊ မြတ္စလင္ ဗလီမ်ား၊တရုတ္ဘုံေက်ာင္းမ်ား၊ ဟိႏၷဳဘုရားေက်ာင္းႏွင့္ ဂ်ဴး ဘုရားေက်ာင္းတို႕ အား အသီးသီး အခမဲ့ ျပန္လည္ေနရာခ်ထားေပးခဲ့ေၾကာင္း ထင္ရွားစြာ သိႏိုင္ေလသည္။

ဆူးေလ ေစတီေတာ္ၾကီး ၏ ဝတၱက ေျမႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဆက္လက္ရွင္းလင္းပါမည္။
ထုိစဥ္က ဆူးေလေစတီေတာ္သည္ ရန္ကုန္ ၿမိဳ႕႐ုိး အျပင္တြင္ ရွိၿပီးေရပတ္လည္၀ိုင္းရံလွ်က္ ကုန္းျမင့္ေပၚမွ ေစတီတစ္ဆူအျဖစ္ရွိေန၏။

သာယာ၀တီမင္းလက္ထက္တြင္ေတာ့ အေလာင္းမင္းတရားၾကီး တည္ထားခဲ့သည့္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕အား တိုးခ်ဲ႕လွ်က္ ေအာင္ေျမရန္ႏွင္းၿမိဳ႕သစ္ အျဖစ္သမုတ္ကာ ဆူးေလေစတီသည္ ၿမိဳ႕သစ္နယ္နိမိတ္အတြင္းသို႔ ေရာက္ခဲ့၏။

ဆူးေလေစတီ၏ ၀န္းက်င္တြင္ ႐ံြ႕ဗြက္၊ ေရအိုင္ ႏွင့္ေတာခ်ဳံမ်ား ထူထပ္စြာေပါက္ေရာက္ေနျပီး ဒီေရအတက္အက် ျဖစ္ေပၚ၍ ေစတီေတာ္၀န္းက်င္ကို ဒီေရလႊမ္းမိုးမႈ ရွိခဲ့သည္။ ေစတီအနီး၀န္းက်င္ရွိ ဗြက္ေတာမ်ား အလယ္၌ပင္ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ားတည္ရွိခဲ့သည္ဟုဆုိ၏။

ဆူးေလေစတီ၏ အေနာက္ဘက္ေစာင္းတန္းသည္ ယခုတည္ရွိသည့္ ဆက္သြယ္ေရး႐ုံးအထိရွိသည္ဟု ဆို၏။ ျမန္မာ သကၠရာဇ္ (၁၂၁၄)ခုႏွစ္ အဂၤလိပ္ျမန္မာ ပထမစစ္ပြဲၿပီးခ်ိန္အထိ ဗႏၶဳလပန္းၿခံ၏ ေတာင္ဘက္ကၽြန္းေနရာမ်ားသည္ အင္းၾကီး ျဖစ္ေနျပီး ဆူးေလဘုရားသို႔ကူးရန္ ေက်ာက္တံတား တစ္ခုတည္ေဆာက္ထားသည္ဟု အဆိုရွိ၏။

ထို႕ေနာက္ စီမံကိန္းႏွင့္
မလြတ္ဟု အေၾကာင္း ျပကာေစတီ ၀န္းက်င္ရွိ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္း(၅၀)အား သရက္ဥယ်ာဥ္(ယခု ဗိုလ္ခ်ဳပ္လမ္းေပၚရွိသရက္ေတာ ေက်ာင္းတိုက္မ်ား)တည္ရွိရာသို႔ ဖယ္ရွားေျပာင္းေ႐ႊ႕ခဲ့၏။ အဂၤလိပ္တို႔သည္ က်ဳိက္ျမတ္သံခ်ဳိ ေစတီအား ၿဖိဳဖ်က္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ဆူးေလေစတီႀကီးအား ဆက္လက္ ၿဖိဳဖ်က္ရန္ ႀကိဳးပန္းၾက၏။

သို႔ေသာ္ အဂၤလန္တြင္ရွိသည့္ ၀ိတုိရိယ ဘုရင္မႀကီးက `ဆူးေလေစတီသည္ ထူပါေစတီျဖစ္သျဖင့္ မတူးၿဖိဳ၊ မဖ်က္ဆီးရ ဆူးေလေစတီအားေကြ႕ပတ္သြားရမည္´ဟု အမိန္႔ျပန္ၾကားခဲ့၏။ ယင္းသို႔ ျပန္ၾကားေသာ္လည္းဆူးေလေစတီေတာ္ ၀တၱကေျမျဖစ္သည့္ ကုန္းေတာ္ေအာက္ေျခမ်ားအား တူးၿဖိဳဖဲ့ခ်ၾက၏ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဆူးေလေစတီသည္ မွန္ကူကြက္သ႑ာန္ ကုန္းေတာ္ငယ္ျဖစ္ေနျခင္းျဖစ္၏။ ဆူးေလေစတီေတာ္၏ ေျခေတာ္ရင္း ပတ္လည္တြင္ရွိသည့္ ဂႏၶကုဋိတိုက္ တန္ေဆာင္းႏွင့္ ေစာင္းတန္းစသည့္ သာသနိက အေဆာက္အအံုမ်ား ပ်က္စီးခဲ့ရ၏။

တကယ္တမ္းတြင္ေတာ့ အဂၤလိပ္တို႕၏ စီမံကိန္းသည္ လူေနအိမ္ေျခမ်ား၊ဘုရား ေစတီမ်ားကိုသာ ျဖိဳခ်ခဲ့သည္ မဟုတ္ သိမ္မ်ား၊ ဗလီမ်ား ကိုပါ အလြတ္မေပးခဲ့ပါေခ်၊ အထင္ရွားဆုံး သက္ေသ အေနျဖင့္ ျပရရင္ေတာ့ ေအာင္ဆန္းကြင္းေဘးရွိ တျခမ္းပဲ့ ဗလီပင္ျဖစ္ပါသည္။

ရန္ကုန္ျမိဳ႕ရွိ တျခမ္းပဲ့ ဗလီသည္လည္း ေရွးေဟာင္း သမိုင္းဝင္ အေဆာက္ အဦးျဖစ္ျပီး ၁၈၂၆ ခုႏွစ္ ပထမ အဂၤလိပ္ ျမန္မာစစ္ျပီးေနာက္ ဘၾကီးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္းမွ သစၥာေတာ္ခံ တပ္မ်ားကို ဆုလာဒ္မ်ား ေပးသနားရာ ကမန္လူမ်ိဳး ေလးသည္ေတာ္ စစ္ဗိုလ္ေခါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ေခါင္းဦးေရႊမိႈင္းႏွင့္ ေခါင္းဦးေရႊသိုင္း တို႕အား အစၥလာမ္ ဘာသာဝင္တို႕၏ ထုံးစံ အတိုင္း ဝတ္ျပဳရန္ ေျမေနရာ ႏွစ္ေနရာ အား လႉဒါန္းေပးသနားေတာ္မူခဲ့ေလသည္။

တစ္ေနရာမွာ ယခု ေအာင္ဆန္းကြင္းဟုျဖစ္ေပၚလာမည့္ေနရာ အနီးရွိ တျခမ္းပဲ့ဗလီျဖစ္ျပီး ေနာက္တစ္ေနရာမွာ မဂၤလာ ေတာင္ညြန္႕ ျမိဳ႕နယ္ အတြင္းရွိ ပိႏၷဲကုန္း ရခိုင္ ဂ်ာေမ ဗလီ တို႕ျဖစ္ၾကသည္။၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ဒုတိယအဂၤလိပ္ ျမန္မာစစ္ ပြဲအျပီးတြင္ အဂၤလိပ္တို႕မွ စီမံကိန္း အရ လမ္းေဖာက္ခဲ့ ရာလမ္း ႏွင့္မ လြတ္၍ ဖဲ႔ခ်ခဲ့ရျပီး ဘီေအေအကြင္း(ယခု ေအာင္ဆန္းကြင္းေဘး)တြင္ ေနရာ အစားျပန္ေပးကာ တစ္ျခမ္းပဲ့ ဗလီဟူေသာ အမည္တြင္ ခဲ့ျခင္းျဖစ္ေလသည္။

ထို႕ ျပင္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ရွိ ေရွးေဟာင္း သိမ္အေတာ္မ်ားမ်ားသည္လည္း လမ္းႏွင့္ မလြတ္၍ဖ်က္သိမ္းလိုက္သည့္ အထဲတင္ ပါသြား ၾကေလသည္။

အဂၤလိပ္တို႕သည္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္၊ အေထြေထြ ေရာဂါကုေဆးရုံၾကီး ကဲ့သို႕ေသာ အေျခခံ အေဆာက္အအံုမ်ားေဆာက္လုပ္ေပးျခင္း၊ပန္းျခံမ်ား၊ေရကန္မ်ား ဖန္တီးျခင္း၊ ကိုလိုနီေခတ္လက္ရာ အေဆာက္အဦးမ်ားျဖင့္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ေတာ္ကို အလွဆင္ကာ အေရွ႕တိုင္း၏ လွပေသာ ဥယ်ာဥ္ျမိဳ႕ေတာ္ အျဖစ္ နာမည္ေက်ာ္ၾကားခဲ့ဖူးေလသည္။

၁၉၄၈ ခုႏွစ္ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရး ရျပီးေနာက္ပိုင္း လမ္းအမည္၊ပန္းျခံအမည္မ်ားကို ကိုလိုနီ အဂၤလိပ္ အမည္မ်ားမွ ျမန္မာ အမည္သို႕ ေျပာင္းလဲေခၚေဆာင္ခဲ့ၾကသည္။၁၉၈၉ ခုႏွစ္တြင္ေတာ့ ျမိဳ႕ေတာ္ ရန္ကုန္ စာလုံးေပါင္းအား "Rangoon "မွ " Yangon"သို႕ ေျပာင္းလဲ သတ္မွတ္ကာ အျခားေသာ အဂၤလိပ္ အေခၚအေဝၚမ်ားကိုလည္း ျမန္မာ အမည္သို႕ ေျပာင္းလဲ သတ္မွတ္လိုက္ၾကေလသည္။

ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံကို က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္သည့္နယ္ခ်ဲ႕ဆိုသည္မွာ က်ဴးေက်ာ္ခံရေသာ ႏိုင္ငံ၏ သယံဇာတမ်ားကို အနည္းနဲ႕ အမ်ား ထုတ္ယူဖ်က္ဆီးသြားၾကသည္သာျဖစ္သည္။အဂၤလိပ္တို႕က ျမန္မာႏိုင္ငံကို တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ျပီး ႏွစ္တစ္ရာေက်ာ္ အုပ္ခ်ဳပ္သြားသလို ကြၽန္ေတာ္တို႕ ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ားသည္လည္း အင္အားေကာင္းစဥ္ အခ်ိန္က အိမ္နီးခ်င္း အယု ဒၶယျမိဳ႕ကို တိုက္ခိုက္ကာ ဗုဒၶရုပ္ပြါးေတာ္မ်ား၊ ဘုရား ေက်ာင္းကန္မ်ားကို ဗုဒၶဘာသာဝင္ အခ်င္းခ်င္းပင္ ျဖစ္ေသာ္ျငားလည္း ဖ်က္စီးျပီး တျမိဳ႕လုံးကို မီးတင္႐ိႈ႕ခဲ့ဖူးသည့္ သမိုင္းလည္း ရွိခဲ့ဖူးသည္။ ပေဒသရာဇ္ စနစ္ႏွင့္ ကိုလိုနီနယ္ခ်ဲ႕ စနစ္တို႕၏ ဆိုးေမြမ်ားကို ခံစားလိုက္ရျခင္းပင္ျဖစ္သည္။

နိဂုံးခ်ဳပ္အေနနဲ႕ေျပာရရင္ျဖင့္

ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံ၏ သမိုင္းေၾကာင္း ဆိုသည္မွာ ေကာင္းသည္ျဖစ္ေစ ဆိုးသည္ျဖစ္ေစ အရွိတရား အတိုင္း အမွန္ကို ရဲရဲဝံ့ဝံ့ လက္ခံႏိုင္ဖို႕ လိုပါတယ္။ေကာင္းသည့္ သမိုင္းမ်ားကို ဂုဏ္ယူဝမ္းေျမာက္ ရမည္ျဖစ္သလို ဆိုးရြားခါးသီးတဲ့ သမိုင္းမ်ားမွ သင္ခန္းစာမ်ားကို ထုတ္ယူျပီး ေနာင္ မျဖစ္ေအာင္ စဥ္းစားဆင္ျခင္ သုံးသပ္ကာ ႏိုင္ငံခ်စ္စိတ္၊ လူမ်ိဳးခ်စ္စိတ္ မ်ား ေပၚထြက္လာေအာင္ ပညာေပးရမည္သာျဖစ္ပါတယ္။

သို႕ေသာ္လည္းမိမိလူမ်ိဳး၏အမ်ိဳး၊ဘာသာ၊သာသနာခ်စ္စိတ္ကိုမဟုတ္၊မမွန္ေသာ နည္းလမ္းျဖင့္ ျမင့္တက္
လာေစရန္ ရည္ရြယ္၍ ရွိျပီးသား သမိုင္းတစ္ခုကို ေနာက္ထပ္ လုပ္ၾကံေရးထားသည့္ သမိုင္းအသစ္တစ္ခုႏွင့္ အစားထိုးျခင္း၊ သမိုင္းလိမ္ သမိုင္းတုမ်ား ဖန္တီးကာ မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓာတ္ ရွင္သန္ထက္ျမတ္ေအာင္ လႈံ့ေဆာ္ တဲ့ နည္းလမ္းမ်ိဳးဟာ အလြန္အင္မတန္မွ မူမမွန္ပဲ ေဖာက္လြဲေဖာက္ျပန္ျဖစ္ျပီး ႏိုင္ငံႏွင့္ လူမ်ိဳး၏ဂုဏ္သိကၡာကိုပါ က်ဆင္းေစႏိုင္သလို ရွက္ဖို႕လဲေကာင္းလွပါတယ္။ သာသနာ့တာဝန္ကို ထမ္းေဆာင္ေနရေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားဟာ သမိုင္းနဲ႕ ပတ္သက္လို႕ ေလ့လာမႉ အားနည္းျပီး လုံးေစ့ပတ္ေစ့ ကို မသိႏိုင္ဘူးဆိုတဲ့ အမွန္တရားကိုေတာ့ လက္ခံလို႕ရပါတယ္။

သို႕ေသာ္လည္း ကိုယ္မသိတဲ့ သမိုင္းကိစၥတစ္ခုကို သိသလိုလို နဲ႕ ထင္ေယာင္ထင္မွားျဖစ္ေအာင္ ေဟာ
ေၿပာျပီး နားမလည္တဲ့ပရိသတ္ကိုရမ္းရႊီးလိုက္ျခင္းမ်ိဳးေတာ့မျဖစ္သင့္သလိုလက္လဲ လက္မခံႏိုင္ပါ၊ေႏွာင္း
လူမ်ား အမွတ္မွားႏိုင္ျပီး ရွက္ဖြယ္လိလိသာျဖစ္ပါေတာ့သည္။

အတီး(ဝါးလုံးရွည္)

ကိုးကား
-Journal of the Burma Research Society (JBRS)http://igpweb.igpublish.com/igp/journal-of-the-burma-research-society-jbrs-ejournal

- B.R. PEARN ေရးသားသည့္ History of Rangoon

-Megacity Yangon: Transformation Processes and Modern Developments
http://books.google.com.mm/books?id=s6QLW_HLSEsC&pg=PA175&lpg=PA175&dq=Theingyi+Market+built+in&source=bl&ots=dE4vgPhIPS&sig=nPQyKQ9KwPNLqUULc4DGSY65w3o&hl=en&sa=X&ei=IoX5UZTpLI3OkQXh24DgCA&ved=0CEkQ6AEwBg#v=onepage&q=Theingyi%20Market%20built%20in&f=false

RangonNewsDaily
kolatt (Pabedan): 1.8.2013