ျမန္မာျပည္က ကမာၻ႔ေရွးေဟာင္း အေမြအႏွစ္ (အပိုင္း ၁)

ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရဲ႕ေျမာက္ဘက္၊ ျမန္မာျပည္အလယ္ပိုင္းမွ ၁၁ ရာစုနဲ႔ ၁၃ ရာစုလက္ရာ ေရွးေဟာင္း ေစတီပုထုိးမ်ားရွိရာ ပုဂံၿမိဳ႕ေဟာင္း

ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ႕ ေရွးေခတ္လက္ရာ အႏုပညာေတြ ထြန္းကားတဲ့ ၿမိဳ႕ေတာ္ေဟာင္းေတြကို ကမၻာ့ေရွးေဟာင္း အေမြအႏွစ္လို႔ သတ္မွတ္တဲ့ စာရင္းဝင္ဖို႔အတြက္ စတင္ေဆာင္ရြက္ေနပါၿပီ။ အဲဒီလို ေဆာင္ရြက္ရာမွာ ကမၻာ့ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္အျဖစ္ သတ္မွတ္ဖို႔ ဘယ္လို အခ်က္ေတြ နဲ႔ ျပည့္စံုရမွာလဲဆိုတာကို မႏၱေလး ရတနာပံု တကၠသိုလ္က ေရွးေဟာင္းသုေတသန ဌာန ပါေမာကၡ ေဒါက္တာဦး သာထြန္းေမာင္ကုိ ေဒၚခင္မ်ဳိးသက္က ဆက္သြယ္ေမးျမန္းတင္ျပထားပါတယ္။ကမာၻ႔ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္လို႔  သတ္မွတ္သင့္တဲ့ ေနရာအျဖစ္ စာရင္း၀င္ၿပီး  ထိမ္းသိမ္းရမယ့္ေန ရာ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ  ရွိေနပါသလား။

ကမာၻေပၚက ထူးျခားတဲ့ အေဆာက္အအံုေတြ၊ ယဥ္ေက်းမႈနဲ႔ ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္ လက္ရာေတြ အတြက္ ကုလသမဂၢက စီစဥ္ၿပီး ႏိုင္ငံ ေပါင္း ၂၁ ႏိုင္ငံပါ၀င္တဲ့ ေကာ္မတီက World Heritage Site လို႔ေခၚတဲ့ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ေနရာအျဖစ္ သတ္မွတ္ထိန္းသိမ္းပါတယ္။

“World Heritage Committee ဆိုတာရွိပါတယ္။ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ ထိမ္းသိမ္းေရးေကာ္မတီပါ။ ၁၉၇၂ ခုႏွစ္က UN ကုလသမဂၢ UNESCO ကေန ဖြဲ႔စည္းခဲ့တဲ့ အဖြဲ႔အစည္းတခု ျဖစ္ပါတယ္။ ကမာၻ႔ႏိုင္ငံအႏွံ႔အျပားမွာရွိတဲ့ Cultural heritage နဲ႔ Natural heritage ေပါ့ေလ၊ ဒီသဘာ၀ အေမြအႏွစ္နဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္ေတြကို မပ်က္စီးေအာင္ ထိန္းသိမ္းကာကြယ္ဖို႔ ရည္ရြယ္ၿပီးေတာ့ ဖြဲ႔စည္းတာျဖစ္ပါတယ္။

ဒီအဖြဲ႔အစည္းက ကမာၻမွာ အကာအကြယ္ေပးထားတဲ့၊ တနည္းအားျဖင့္ ဒီ World Heritage Committee က သဘာ၀အေမြအႏွစ္အတြက္ေရာ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားတဲ့ ဆိုက္ (Site) က ၂၀၀၆ ခုႏွစ္အထိကေတာ့ တကမာၻလံုးမွာ အခု ၈၀၀ ေလာက္ရွိတယ္လို႔ ေျပာပါ တယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာကေတာ့ အခုမွစၿပီးေတာ့ ဒီ အဖြဲ႔ထဲကို ၀င္ၾကမွာေပါ့ေလ။ အခုမွစၿပီး report လုပ္ထားတာေပါ့”

မႏၱေလး ရတနာပံု တကၠသိုလ္က ေရွးေဟာင္းသုေတသန ဌာန ပါေမာကၡ ေဒါက္တာဦး သာထြန္းေမာင္ပါ။

ထိန္းသိမ္းဖို႔ သတ္မွတ္ထားတဲ့ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ ေနရာေပါင္းဟာ  ကုလသမဂၢက ဦးစီးေစာင့္ေရွာက္ လာခဲ့တာ ႏွစ္ေပါင္း ၄၀ ရွိလာတဲ့  ၂၀၁၂ ခုႏွစ္မွာ ႏိုင္ငံေပါင္း ၁၅၇ ႏုိင္ငံမွာ ၉၆၂ ခုရွိၿပီျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ ထဲမွာ ယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္က  ၇၄၅ ခုရွိၿပီး  သဘာ၀ အေမြအႏွစ္က ၁၈၈ ခု ပါ၀င္ ပါတယ္။

ဒီလို စာရင္း၀င္ျဖစ္လာဖို႔ ပထမဆံုး ေလွ်ာက္ထားခ်င္တဲ့ ႏိုင္ငံက ေလွ်ာက္ထားခ်င္တဲ့ ေနရာအတြက္ မွတ္

တမ္းျပဳစု စာရင္းေပးရပါတယ္။ Tentative List လို႔ေခၚတဲ့ ယာယီစာရင္းမွာ ပါသြားရင္ အဲဒီ စာရင္းကို အမည္

စာရင္းတင္သြင္းတဲ့ Normination File ထဲပါသင့္ မပါသင့္ ေရြးၿပီး ပါသြားရင္ အႀကံေပးအဖြဲ႔ေတြက အဆင့္ဆင့္ စစ္ေဆးေပးရပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးမွ ႏုိင္ငံတကာေကာ္မတီက ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ၿပီး ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ေနရာ

အျဖစ္ ေ႐ြးခ်ယ္တာပါ။

ဒီလိုအေ႐ြးခံရဖို႔ အတြက္ ျမန္မာႏိုင္ငံကေန တင္သြင္းထားတာ ၁၉၉၆ခုႏွစ္မွာ Tentative List အျဖစ္ ယာယီ

စာရင္း၀င္တဲ့ ေနရာ ၈ ေနရာ ရွိပါတယ္။

ဟိုေရွး အထက္ ျမန္မာၿမိဳ႕ႀကီးေတြျဖစ္တဲ့ အင္း၀၊ အမရပူရ၊ စစ္ကိုင္း၊ မင္းကြန္းနဲ႔ မႏၱေလးၿမိဳ႕ႀကီးေတြ ပါ၀င္

သလို မြန္ဘုရင္ေတြတည္ထားတဲ့ပခိုးနဲ႔ဟံသာ၀တီေတြပါပါပါတယ္။ ေနာက္အင္းေလးကန္ႀကီးနဲ႔  ေက်ာက္

ေခတ္လက္ရာေတြရွိတဲ့ ျပဒါးလင္းဂူနဲ႔ ၀န္းက်င္ကဂူေတြ၊ ပုဂံေခတ္ လက္ရာေတြ ရွိတဲ့ ပုဂံ၊ ရခိုင္ျပည္နယ္

၊ ေျမာက္ဦးက ေရွးလက္ရာေတြအျပင္ ေ႐ႊေက်ာင္းေတာ္ႀကီး အပါအ၀င္ ကုန္းေဘာင္ေခတ္က ဘုန္းေတာ္

ႀကီးေက်ာင္းေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။

ဒါ့အျပင္ ပ်ဴေခတ္က လက္ရာေတြလည္းပါတယ္လို႔ ပါေမာကၡ ဦးသာထြန္းေမာင္က ေျပာပါတယ္။

“ကၽြန္ေတာ္ သိရသေလာက္ကေတာ့ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ပ်ဴဆိုက္ (site) ေတြလို႔ ကၽြန္ေတာ္ၾကားပါတယ္။ ဒီ ဗိႆႏိုးတို႔ သေရေခတၱရာတို႔၊ ဟန္လင္းတို႔ ကို world heritage အတြက္ အဆိုျပဳထားတယ္လို႔ သိရပါတယ္”

ျမန္မာႏုိင္ငံ လို႔ေျပာလိုက္ရင္ အမ်ားသိၾကတာက ပုဂံေပါ့ေနာ္။ ဆရာက သမိုင္းပညာရွင္ တေယာက္အေန

နဲ႔ ဒီ ပုဂံနဲ႔ပ်ဴကို တကယ္လို႔ ေရြးၾကစတမ္းဆိုရင္ ဘယ္ဆိုက္ကို ပိုေ႐ြးသင့္တယ္လုိ႔ ဆရာ ထင္ပါသလဲ။

“ဒါက အေတာ္စိတ္၀င္စားဖို႔ ေကာင္းပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ တန္ဖိုး (value) က ႏွစ္ခုစလံုး ရွိတာ ပါပဲ။ ႏွစ္

ခုစလံုး ရွိတဲ့ေနရာမွာ ပုဂံကေတာ့ က်ေနာ္ ထင္တယ္။ လူအမ်ားကလည္း အေတာ္ေလး စိတ္၀င္စားၿပီး ျဖစ္

တယ္။ ေနာက္ တန္ဖိုးထားၿပီးသား ျဖစ္တယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ပုဂံကို အဓိက အားျဖင့္ က်ေနာ္တို႔က အာ႐ံု

စိုက္ၿပီးေတာ့ ဂ႐ုစိုက္ၾကတာေပါ့ေလ။  အဲဒီေတာ့ ျပဳျပင္ထိမ္းသိမ္းမႈေတြ ကလည္း ပုဂံမွာ အေတာ္အသင့္ ရွိ ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ပ်ဴဆိုက္ေတြကေတာ့ အဲဒါနဲ႔  နည္းနည္းေလး အလွမ္းေ၀းေနေသးတယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။

အထူးသျဖင့္ က်ေနာ္ သိရသေလာက္ကေတာ့ အဲဒီ ဟန္လင္းတို႔ ဘာတို႔ကို ပ်ဴသာ ေျပာပါတယ္။ ဆိုလိုတာ

က ပ်ဴဆိုတာက ပုဂံမတိုင္ခင္က ရွိခဲ့တာေလ။ ပ်ဴမက ပ်ဴ႕ထက္ေစာတဲ့ တျခား ေရွးဦး ယဥ္ေက်းမႈေတြ ထြန္း

ကားခဲ့တဲ့ ေနရာျဖစ္တယ္ဆိုတာကိုလည္း အခု ေနာက္ပိုင္း တူးေဖာ္မႈေတြ အရ သိရပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ တန္

ဖိုးအားျဖင့္ေျပာရင္ေတာ့ ပုဂံဆိုရင္ေတာ့ ပညာဘက္ဆိုင္ရာ နယ္ပယ္ထဲ မွာေျပာရင္ေတာ့ historic site ေပါ့

ဗ်ာ။ ပ်ဴကေတာ့  proto historical site ေပါ့။  

 

အဲေတာ့ဟန္လင္း မွာ proto -history အျပင္ pre-history ေပါ့။ ေက်ာက္ေခတ္နဲ႔ ပတ္သက္တာလည္း ရွိတယ္။ ပ်ဴနဲ႔ ပတ္သက္တာလည္း ရွိတယ္။ ေနာက္အဲဒီ ေက်ာက္ေခတ္နဲ႔ ပ်ဴေခတ္ၾကားမွာရွိတဲ့ ေၾကးေခတ္နဲ႔ဆုိင္တဲ့ အေထာက္အထားေတြလည္း ရွိတယ္။ ဟန္လင္းသည္ တနည္းအားျဖင့္ေျပာရရင္ cultural succession ဆိုတာ

ေပါ့။ continuity ယဥ္ေက်းမႈအားျဖင့္အဆင့္ဆင့္ဆက္ေနတဲ့ေနရာတေနရာျဖစ္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ပိုၿပီးေတာ့

တန္ဖိုးႀကီးမားပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ဒီေနရာမွာ က်ေနာ္တုိ႔က ပုဂံလိုမ်ိဳး အႏုပညာ ဗိသုကာ လက္ရာ ဘာညာေတာ့ မရွိဘူးေပါ့ေလ။ ဒါေပမယ့္ ယဥ္ေက်းမႈအဆင့္အားျဖင့္ ေျပာရင္ေတာ့  အဲဒီ ႏွစ္ဆင့္၊ သံုးဆင့္ေလာက္ကို ဟန္လင္းမွာ ေတြ

႔ရမယ္ခင္ဗ်”

ဟုတ္ကဲ့ပါဆရာ။ ပ်ဴလက္ရာေတြကို ျမန္မာႏုိင္ငံရဲ႕ ဘယ္ေနရာေတြမွာ အဓိက ေတြ႔ပါလဲ။ ဘယ္ႏွစ္ေနရာ

ေလာက္မွာ ေတြ႔ပါသလဲ။

“အဓိကအားျဖင့္ေတြ႔ရတာကေတာ့ ဗိႆႏိုးရယ္၊ ေတာင္တြင္းႀကီးနားကေပါ့ခင္ဗ်။ ေနာက္ သေရေခတၱရာ

က ျပည္နားမွာပါ။ ဟန္လင္းကေတာ့ ေ႐ႊဘိုနားမွာ ရွိပါတယ္။ ေ႐ႊဘို႔အေရွ႕ဘက္ မိုင္ ၂၀ ေလာက္ အကြာမွာ ရွိပါတယ္။ ေနာက္တေနရာက မိုင္းေမာဆိုတဲ့ ေနရာပါ။ ပင္လယ္ၿမိဳ႕ လို႔ လည္း ေခၚပါတယ္။ သူက ကူမဲၿမိဳ႕

နားမွာရွိပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး ၀ထီး-ဆိုတာ တခုရွိပါတယ္။ ၀ထီးကေတာ့ နထိုးႀကီးၿမိဳ႕နယ္ နားမွာပါ။  ဒါေပ

မယ့္၀ထီးနဲ႔မိုင္းေမာမွာ အေထာက္အထား (evidence) ကေတာ့ ဟန္လင္းတို႔၊ ဗိႆႏိုးတို႔၊ သေရေခတၱရာ တို႔ေလာက္ မမ်ားပါဘူး။ ဒီအထဲမွာ အထင္ရွားဆံုးကို ေျပာရရင္ေတာ့ ဗိႆႏိုးရယ္၊ သေရေခတၱရာရယ္ ဟန္

လင္း ရယ္ ျဖစ္ပါတယ္”

အခုလို ျမန္မာႏုိင္ငံက ေရွးေဟာင္း အေမြအႏွစ္ေတြကို ကမာၻ႔အဆင့္ သတ္မွတ္ထိမ္းသိမ္းလာမယ္ ဆိုရင္ ဘယ္လို အက်ိဳးေက်းဇူးေတြ ကိုခံစားရမွာပါလဲ။

“အက်ိဳးရွိမွာကေတာ့ အခ်က္ သံုးခ်က္ေလာက္ေတြ႔ရပါတယ္။ တခုကေတာ့ ဒီ နည္းပညာဆိုင္ရာ အေထာက္

အပံ့ေတြ ရလာမွာပါ။ ေရွးေဟာင္း ပစၥည္းေတြကို ဘယ္လိုထိန္းသိမ္းမလဲ။ စည္းနဲ႔ကမ္းနဲ႔ စံနစ္တက် ဘယ္လို

ထိမ္းသိမ္းမလဲ။ နည္းပညာပိုင္းဆိုင္ရာ အေထာက္အပံ့ ရလာမယ္။  နံပါတ္ႏွစ္ က ေငြေၾကးပိုင္းဆုိင္ရာ အ

ေထာက္အပံ့ရလာမယ္။ နံပါတ္သံုးကဘာအက်ိဳးရွိလာမလဲဆိုေတာ့-ဒီ world heritageထဲ၀င္သြားျခင္းအားျဖင့္

tourism မွာ ပိုၿပီးေတာ့ ဆြဲေဆာင္မႈ ရွိလာႏုိင္ပါတယ္။  အဲဒီ အက်ိဳးဆက္သံုးခုအေနနဲ႔ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ ရလာ

မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ၿပီးေတာ့ သူတို႔ေပးမယ့္ နည္းပညာဆိုင္ရာ အကူအညီထဲမွာ  ေရွးေဟာင္းပစၥည္းေတြ တာရွည္ေအာင္ ဘယ္

လို ထိမ္းသိမ္းမလဲဆိုတာ တဘက္ကပါသလို ေနာက္တခုကလည္း အႏၱရာယ္ ႀကံဳေတြ႔ေနရခ်ိန္ မ်ိဳးမွာ emerg

ency ေပါ့ေလ။ အေရးေပၚ အေထာက္အပံ့ေတြ အမ်ားႀကီး ရလာႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မို႔ တကယ္လို႔မ်ား က်

ေနာ္တို႔ဆီက cultural site ေတြက world heritage  အျဖစ္နဲ႔  သတ္မွတ္တာခံရမယ္ဆိုရင္ ျမန္မာႏုိင္ငံအတြက္

အမ်ားႀကီး အက်ိဳးရွိလာႏိုင္ပါတယ္လို႔ ေျပာခ်င္ပါတယ္။”

ေရွးေဟာင္းသုေတသန ပါေမာကၡ ေဒါက္တာဦးသာထြန္းေမာင္ပါ။ ေရွ႕တပတ္မွာေတာ့ နည္းပညာ ဆိုင္ရာ

မွာ ဘယ္လို အေထာက္အပံ့ေတြ ရလာႏုိင္မယ္ ဆိုတာကို ဆက္ၿပီးေျပာျပေပးမွာပါ။ 

 

 

VOA